Św. Grzegorz Peradze (w świecie nauki znany jako „Archimandryta Peradze”) urodził się 13 września (31 sierpnia według kalendarza juliańskiego) 1899 roku w Bakurciche (prowincja Kaheti) w Gruzji[1]. Jego ojciec Romanos, proboszcz parafii prawosławnej w Bakurciche, zmarł w 1905 roku; wychowaniem dzieci zajęła się matka oraz brat ojca. Ks. Peradze pisał później, że istotny wpływ na jego dalsze losy miała tradycja rodzinna, mówiąca o powołaniu jednego z przodków do kapłaństwa[2]. Idąc w jego ślady Grzegorz wstąpił do Szkoły Duchowej w Tbilisi. Po jej ukończeniu w 1913 roku kontynuował naukę w Seminarium Duchownym, które jako prymus ukończył w 1918 roku. Dyplom z wyróżnieniem w przedrewolucyjnej Rosji dawał mu prawo wstępu do wszystkich Akademii Teologicznych, ale wybuch rewolucji i utworzenie niepodległej Republiki Gruzji spowodowały zmianę planów życiowych. Rozpoczął więc studia na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu w Tbilisi, odbył zasadniczą służbę wojskową w latach 1919-1921 oraz uczył w szkole we wsi Manawi[3], skąd powrócił na Uniwersytet w Tbilisi i tutaj dzięki staraniom ks. prof. Korneli Kekelidze (1879-1962), wybitnego specjalisty w dziedzinie literatury i liturgii starogruzińskiej, uzyskał zgodę na odbycie studiów zagranicznych.
W październiku 1921 roku Rada Katolikosatu Gruzji, której przewodniczył katolikos-patriarcha Ambroży I (1861-1927), wysłała Grzegorza Peradze na studia do Berlina, których celem miało być zdobycie wszechstronnego wykształcenia teologicznego. W staraniach o wyjazd do Niemiec szczególną rolę odegrał dr Johannes Lepsius (1858-1926), z którym później – jak i z całą jego rodziną – Grzegorz Peradze zaprzyjaźnił się i wszedł w relacje prawie rodzinne. Wyjechał więc do Berlina w końcu października 1921 roku, gdzie początkowo doskonalił znajomość języka niemieckiego, a następnie 12 maja 1922 roku, po zdaniu odpowiednich egzaminów, został immatrykulowany na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Berlińskiego. Pod kierunkiem profesorów Adolfa von Harnacka, Adolfa Deissmanna, Karla Holla, Carla Brockelmana i Bruno Meissnera studiował teologię i „orientalia” (języki hebrajski, syryjski, arabski, koptyjski, ormiański i grecki). W tym też czasie opanował języki łaciński, niemiecki, angielski, francuski i duński. Poza tym znał, oczywiście, język rosyjski, starocerkiewny i gruziński, a po 1933 roku bardzo szybko opanował język polski. Studia na Uniwersytecie Berlińskim zostały uwieńczone tytułem kandydata teologii.
Początkowo Grzegorz Peradze zamierzał przedstawić pracę licencjacką na temat działalności mnicha gruzińskiego z Góry Atos, Jerzego Hagioryty (1000-1065). Pod koniec 1924 roku, za namową Richarda Meckelaina, lektora języka gruzińskiego na Uniwersytecie Berlińskim, zwrócił się do profesora dr Heinricha Goussena z Bonn z prośbą o pomoc w dalszych studiach. W tym czasie, od końca sierpnia 1924 roku do grudnia 1925 roku, z powodu ciężkiej sytuacji w Niemczech w okresie kryzysu ekonomicznego przebywał w miejscowości Rødby na wyspie Lollonad (Dania), w rodzinie pastora[4]. W okresie ferii Bożego Narodzenia 1924 roku spędził czternaście dni u profesora Goussena, pracując w jego prywatnej bibliotece, a po powrocie do Berlina jego przyjaciel i opiekun dr Johannes Lepsius doradził mu przeniesienie na Uniwersytet w Bonn, dokąd udał się 29 kwietnia 1925 roku. Tutaj na Wydziale Filozoficznym studiował historię religii i doskonalił znajomość języków wschodnich pod kierunkiem Paula Kahle, Antona Baumstarka, a zwłaszcza Heinricha Goussena, znakomitego orientalisty niemieckiego. Wówczas to przetłumaczył na język niemiecki opracowywany życiorys Jerzego Hagioryty jako „Działalność Jerzego Hagioryty” i opatrzył go krytycznym wstępem oraz przypisami. Dr Lepsius doradził mu, aby pracę rozszerzyć i przedstawić jako rozprawę doktorską. Po jej przepracowaniu zgodnie z sugestiami doktoryzował się 26 lutego 1926 roku na podstawie pracy „Geschichte des georgischen Mönchtums von ihren Anfängen bis zum Jahre 1064. Ein Beitrag zur Geschichte der orientalischen Mönchtums”, której recenzentami byli profesor dr Paul Kahle z Uniwersytetu Bońskiego oraz profesor dr Karl Holl z Uniwersytetu Berlińskiego. Po opublikowaniu fragmentów pracy odbyła się 17 grudnia 1927 roku uroczysta promocja doktorska Grzegorza Peradze[5].
W rozprawie doktorskiej Grzegorz Peradze analizuje żywoty świętych mnichów gruzińskich, w wyniku czego dochodzi do szeregu wniosków, mających istotne znaczenie dla poznania dziejów monastycyzmu gruzińskiego. Przede wszystkim uważa, że monastycyzm gruziński w swej formie pustelniczej został założony przez Gruzinów bezpośrednio po przyjęciu chrześcijaństwa przez Gruzję w IV wieku. Natomiast około 550 roku przybyło do Gruzji „Trzynastu Ojców Syryjskich”, których Peradze uważa za założycieli życia wspólnotowego. Ich przybycie dało impuls do budowy nowych monasterów i rozwoju życia zakonnego. Syryjczycy przybyli do Gruzji w wyniku prześladowań w swojej ojczyźnie, wnosząc pewne elementy ascezy, właściwe dla monofizytyzmu. Ich ascezę charakteryzowała zdecydowana wrogość w stosunku do ciała: nie troszczyli się o pożywienie (jedli chleb i warzywa, pili wodę), o ubranie (na przykład chodzili boso) i o mieszkanie (żyli w jaskiniach). Przybyli do Gruzji w bardzo ważnym momencie historycznym. W V wieku Kościół gruziński połączył się z Kościołem ormiańskim przeciwko zwolennikom Soboru Chalcedońskiego, aby po upływie wieku na czele z patriarchą Kirionem odejść od monofizytyzmu. W okresie, gdy do Gruzji przybyli mnisi syryjscy, była ona religijnie neutralna i nie zajmowała żadnej postawy wobec Soboru Chalcedońskiego. Przybysze z Syrii wzmocnili ortodoksję gruzińską i zorganizowali system monasterów. Jednakże niewiele możemy powiedzieć o ich życiu. Ich żywoty napisane bardzo wcześnie przez uczniów, niestety, zaginęły. Obecne prawie w całości pochodzą z XII wieku i w znacznej części są legendarnymi dziełami mnichów, spisanymi na podstawie różnych źródeł. W końcu zostały one przypisane katolikosowi Arsenowi II (855-882), ponieważ był on wtedy głównym przeciwnikiem nastawionych antychalcedońsko Ormian[6].
W pierwszych latach po ukończeniu studiów Grzegorz Peradze w dalszym ciągu zajmował się monastycyzmem gruzińskim. Poczynił przy tym szereg uwag odnoszących się do roli monasterów w życiu Kościoła gruzińskiego i chrześcijaństwa wschodniego. Monastycyzm gruziński nie bazuje na regułach i statutach. Na pierwszy plan wysuwa się w nim osobowość przełożonego, który staje się wzorem dla innych. Każdy przełożony ma swoją własną regułę, którą później naśladują jego uczniowie. W Gruzji nabrało to podwójnego znaczenia – negatywnego i pozytywnego. Na skutek braku idei i statutowych reguł nie wykształciły się w niej właściwe stosunki wewnętrzne Kościół – monaster i w przeciwieństwie do monastycyzmu orientalnego monastycyzm gruziński nie służył Kościołowi ze swej wewnętrznej potrzeby. Wielcy święci mnisi tylko pod przymusem przyjmowali stanowiska kościelne i wypełniali powierzone im zadania. Można w tym dostrzec wpływy monastycyzmu syryjskiego i koptyjskiego. Ks. Peradze wielokrotnie sygnalizował niezbadaną dziedzinę wpływów tradycji koptyjskich na chrześcijaństwo w Gruzji. Z drugiej jednak strony w Gruzji ochroniony został duchowy charakter i entuzjazm monastycyzmu, dzięki którym monastery realizowały religijne i kościelne zadania, bez zagrożenia przerostem form i przepisów. Monastycyzm gruziński zapełniał Kościół niezależnością i niepokojem[7]. Wyrazem ówczesnych badań nad monastycyzmem gruzińskim jest też artykuł Peradzego, poświęcony pracom translatorskim Eutymiusza Hagioryty (ok. 955-1028) i Jerzego Hagioryty (ok. 1009-1065) w monasterze Iwiron na Atosie[8].
Po studiach u Bollandystów w Brukseli pod kierunkiem ojca Paula Peetersa (1870-1950) i na Uniwersytecie Katolickim w Louvain (od marca 1926 roku do końca kwietnia 1927 roku) oraz pracy w bibliotekach British Museum i Bodleian Library (od końca kwietnia do końca czerwca 1927 roku), Grzegorz Peradze został zatrudniony przez Uniwersytet w Bonn, najpierw jako lektor języków ormiańskiego i gruzińskiego, a następnie jako Privatdozent (po śmierci Heinricha Goussena w 1927 roku). Od tego też roku nazwisko Peradze zaczyna się coraz częściej pojawiać w różnych czasopismach naukowych. Jego artykuły od razu zjednały mu opinię jednego z najwybitniejszych znawców problematyki wczesnego chrześcijaństwa na Bliskim Wschodzie. Julius Assfalg w artykule poświęconym studiom kartwelologicznym w Niemczech tak scharakteryzował działalność dr Peradze w Bonn: „Studia georgistyczne nabrały nowego rozmachu z chwilą, gdy Gruzin G. Peradze doktoryzował się w Bonn na podstawie rozprawy dotyczącej początków monastycyzmu gruzińskiego i gdy rozpoczął publikowanie swoich prac, przede wszystkim w redagowanym przez A. Baumstarka czasopiśmie ‘Oriens Christianus’. ‘Oriens Christianus’ regularnie zajmuje się problematyką związaną z Gruzją, kontynuując tradycję, której początki sięgają A. Baumstarka, T. Kluge, H. Goussena, G. Peradze i M. Tarchnišvilli (…). Dzisiaj, po śmierci Goussena, Peradze, Baumstarka i Deetersa oraz po przejściu J. Molitora i K. Schmidta do innych szkół wyższych, język gruziński w zasadzie nie jest wykładany na Uniwersytecie w Bonn”[9]. Podobną opinię wyraził prof. Hubert Kaufhold we wstępie do opublikowanego w „Oriens Christianus” artykułu Grzegorza Peradze o losie kultury gruzińskiej[10]. Peradze faktycznie włączył się aktywnie w życie naukowe Niemiec wygłaszając między innymi najpierw w sierpniu 1928 roku na V Niemieckiej Konferencji Orientalistycznej w Bonn referat „Zur vorbyzantinischen Liturgie Georgiens”, a następnie w 1930 roku na VI Niemieckiej Konferencji Orientalistycznej w Wiedniu prelekcję „Die Probleme der georgischen Evengelium überzetzung”.
W tym też okresie skoncentrował swoją uwagę na przedbizantyjskiej liturgii gruzińskiej, co zaowocowało kilkoma klasycznymi pracami na ten temat. Początkowa zależność Kościoła gruzińskiego od Antiochii wpłynęła na przejęcie tradycji antiocheńskich i jerozolimskich. Wpływ Jerozolimy na liturgię gruzińską dokonywał się zwłaszcza poprzez monastery gruzińskie (między innymi Świętego Krzyża oraz Zbawiciela) i ludność gruzińską zamieszkującą w Palestynie. Gruzińskie przedbizantyjskie zabytki liturgiczne świadczą, że początkowo w Gruzji celebrowano Liturgię Jakuba Apostoła, a później także Liturgię Piotra Apostoła. Zachowane modlitwy święceń pozwalają stwierdzić uzależnienie od tradycji „Constitutiones Apostolorum” i „Testamentum Domini Nostri Jesu Christi”. Również godziny kanoniczne wykazują dużą zależność od tradycji jerozolimskiej. Tropariony i idiomele gruzińskie nie odpowiadają żadnemu znanemu tekstowi greckiemu, co świadczy, że są pochodzenia jerozolimskiego. Duża ilość kanonów jutrzni posiada drugą pieśń, która zaniknęła w tradycji bizantyjskiej. W prowincji Swanetia zachowała się tradycja odprawiania niektórych części nabożeństw przed bogato zdobionym krzyżem stojącym pośrodku cerkwi, co jest śladem opisanej przez Egerię procesji ad crucem na skale Golgoty. Zachowały się też niektóre teksty liturgiczne, których grecki oryginał zaginął, jak stichiry na 24 grudnia i 5 stycznia oraz kanon jutrzni na niedzielę przed Epifanią, autorstwa św. Jana Damasceńskiego. Do dzisiaj nierozwiązaną zagadkę stanowi obecność 24 troparionów na Kyrie ekekraksa w nieszporach. Przyjęcie rytu bizantyjskiego było wynikiem bliskich związków z Bizancjum i dokonało się na przełomie X wieku głównie dzięki działalności translatorskiej na Atosie Eutymiusza i Jerzego Hagiorytów, jednakże do dzisiaj zachowały się w Gruzji ślady tradycji przedbizantyjskich[11]. Interesujące dane w tej materii zawarte są w opublikowanym przez Peradzego przekładzie na język niemiecki listu św. Eutymiusza Mtacmindeli (Hagiroyty), będącego odpowiedzią na pytania Teodora Sabacmindeli. List zawiera opis stosunków w Kościele gruzińskim w XI wieku. Jedno z pytań dotyczy Liturgii Jakuba Apostoła i Liturgii Piotra Apostoła. Eutymiusz uważa, że można celebrować te Liturgie. Jednakże czasy jedności z Armenią już minęły i wszystkie zwyczaje wywodzące się z Kościoła ormiańskiego są uważane za błędne. Z dorobku literackiego Armenii korzystano, co prawda jeszcze w XI wieku, co widać wyraźnie w pismach Jerzego Hagioryty. Eutymiusz jest jednym z pierwszych przedstawicieli kierunku bizantyjskiego w Kościele gruzińskim. Kierunek ten doprowadził do likwidacji w Gruzji tradycji antiocheńskich i jerozolimskich[12]. Peradze przybliżył liturgistom problematykę liturgii gruzińskiej również przez dokonanie przekładu na język francuski wersji gruzińskiej Liturgii Piotra Apostoła[13].
W 1931 roku Grzegorz Peradze złożył w greckiej katedrze w Paryżu śluby zakonne i przyjął świecenia kapłańskie. Jego decyzja była wynikiem przeżyć duchowych w okresie ciężkiej choroby. Związał się z gruzińską wspólnotą w Paryżu, gdzie został mianowany jej pierwszym proboszczem, będąc jednym ze współzałożycieli parafii. W tym też roku rozpoczął wydawanie przy parafii gruzińskiej rocznika naukowego „Dżwari Wazisa”, którego był zarazem redaktorem. Ze względu na dobro parafii zrezygnował też z zajęć na Uniwersytecie w Bonn (w 1932 roku). Po wygłoszeniu kilku wykładów w Oxfordzie zamieszkał na stałe w Paryżu jako proboszcz parafii gruzińskiej i redaktor „Dżwari Wazisa”. Większość prac opublikowanych w „Dżwari Wazisa” jest jego pióra.
Ks. Grzegorz Peradze marzył o tym, żeby być wykładowcą w szkole teologicznej. Pragnienie to zostało zrealizowane w 1933 roku, gdy metropolita Dionizy (Waledyński) zaprosił go do Warszawy proponując mu stanowisko zastępcy profesora patrologii i zastępcy kierownika seminarium patrystycznego w Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego. Wykład inauguracyjny ks. Grzegorz Peradze wygłosił 7 grudnia 1933 roku na temat „Pojęcie, zadania i metody patrologii w teologii prawosławnej”. Wykazał w nim szczególne miejsce patrologii w uprawianiu teologii, postulował, aby obok patrologii greckiej i łacińskiej wykładano również inne literatury wschodnio-chrześcijańskie, a także, aby badania prowadzono w sposób krytyczny i zgodny z metodologią pracy naukowej[14].
W styczniu 1934 roku ks. Peradze otrzymał w greckiej katedrze św. Sofii w Londynie godność archimandryty. W roku akademickim 1934/1935 wygłosił dla wszystkich studentów Studium Teologii Prawosławnej w Warszawie cykl wykładów na temat „Wstęp do nauk teologicznych”. W następstwie tej działalności kierownik Studium, metropolita Dionizy, stawiał dwukrotnie wniosek o nadanie ks. Peradzemu tytułu profesora nadzwyczajnego, co znalazło także poparcie rektora Uniwersytetu, ale ówczesne władze państwowe nie były zainteresowane rozwojem teologii prawosławnej[15].
Mimo tych trudności o charakterze administracyjnym ks. Peradze pracował nadal z pełnym oddaniem dla dobra Kościoła polskiego, mieszkając w skromnym mieszkaniu przy ulicy Brukowej 22 i pomagając innym, szczególnie biednym studentom. Odbył też w tym czasie szereg podróży naukowych: od 14 lipca do 22 września 1935 roku przebywał w Rumunii, Grecji (Góra Atos i Tesalonika) i Bułgarii. Na Atosie udało mu się zdobyć 50 książek gruzińskich i 13 rękopisów, w tym „Apophtegmata Patrum”, działa Pseudo-Dionizego Areopagity i apokryficzne żywoty świętych. Odnalazł ponadto greckie wersje męczeństwa wileńskich męczenników Antoniego, Jana i Eustachego[16]. W Bibliotece Narodowej w Sofii odnalazł gruziński tekst Typikonu sebasty i wielkiego domestyka Zachodu Grzegorza Bakuriani (XI wiek), gruzińskiego magnata i założyciela monasteru Baczkowo (gruz. Petriconi). Monaster ten został założony dla Gruzinów, a jego fundator napisał Typikon klasztorny w językach gruzińskim, greckim i ormiańskim. Tekst odkryty przez ks. Peradzego jest odpisem tekstu gruzińskiego, sporządzonym w 1702 roku. Rękopis ten został powtórnie odnaleziony przez misję gruzińską w 1949 roku w rękopisie nr 581 Biblioteki Narodowej w Sofii. Ks. Peradze sygnalizował swoje odkrycie już w 1936 roku w artykule opublikowanym w językach polskim, niemieckim i angielskim[17]. Obecnie wydano drukiem wszystkie wersje językowe tego Typikonu[18].
W 1936 roku (5 VII-28 IX) odbył podróż do Ziemi Świętej i Syrii, skąd przywiózł między innymi palimpsesty gruzińskie z VI-VII wieku. Swoje wspomnienia z tej podróży opublikował w czasopiśmie „Słowo” w 1938 roku oraz w czasopiśmie „Wiadomości Metropolii Prawosławnej w Polsce” w 1939 roku[19]. Owocem tej podróży był również pokaźny zbiór fotografii i dokumentów.
Z dalszej działalności patrystycznej ks. Peradzego warto odnotować, że w grudniu 1937 roku i w styczniu 1938 roku prowadził we Włoszech (Florencja, Neapol, Wenecja i Rzym) studia nad dziełami Dionizego Areopagity, w okresie Wielkanocnym 1938 roku pracował w Bibliotece Narodowej w Paryżu nad „Apologią” Tacjana, a w lipcu i sierpniu 1937 roku w bibliotekach Austrii (Gratz, Wiedeń), gdzie odnalazł wersję gruzińską rozprawy św. Grzegorza Teologa „Dialog ze św. Bazylim”[20]. Należy tu też przypomnieć jego pierwsze odkrycie naukowe, odnalezienie w Bodleian Library w Oxfordzie gruzińskiego tekstu apokryficznego „Listu Dionizego Areopagity do biskupa efeskiego Tymoteusza o męczeńskiej śmierci Apostołów Piotra i Pawła”[21]; w Paryżu w 1931 roku odnalazł także gruziński przekład „Didache”, pochodzący z VIII-X wieku[22].
W pracy naukowej ks. Peradzego należy zwrócić uwagę przede wszystkim na wydawanie źródeł, jak na przykład kroniki monasteru św. Jana Chrzciciela[23], lub przekładów źródeł, jak na przykład apokryficznej gruzińskiej Ewangelii monofizyckiej[24]. Drugi kierunek jego zainteresowań dotyczył publikowania katalogów, na przykład rękopisów gruzińskich w Anglii[25], relacji pielgrzymów o monastycyzmie gruzińskim w Ziemi Świętej (tak zwane „zapiski na marginesach” ksiąg w bibliotekach Palestyny, dotyczące Gruzji)[26], a przede wszystkim katalog przekładów literatury starochrześcijańskiej na język gruziński[27], będący adaptacją na język niemiecki pracy Korneli Kekelidze, opublikowanej w języku gruzińskim: „Ucxo avtorebi zvals kartul mcerlobai” („Obcy autorzy w dawnej literaturze gruzińskiej”)[28]. Dorobek naukowy ks. Peradzego jest więc imponujący i nie ma w nim pozycji pozbawionych wartości. Liczne opublikowane recenzje są dowodem jego niezwykłej erudycji. Często uzupełniał w nich treść recenzowanej książki, bądź polemizował z tezami autorów. Również nurt, który można określić jako popularyzatorski, zawiera wiele cennych danych, hipotez i sformułowań, dotyczących różnorakich aspektów zarówno życia kościelnego, jak i historii Gruzji, czy też pogaństwa gruzińskiego. Analizując, na przykład, kult św. Jerzego w Gruzji i jego związki z pogaństwem, ks. Peradze polemizuje z tezą M. Dżanaszwiliego, że kult św. Jerzego w Gruzji jest kontynuacją kultu księżyca, gdyż uważa, że głównym bóstwem pogańskiej Gruzji było słońce[29].
Wybuch II wojny światowej zastał ks. Grzegorza w Warszawie, gdzie został aresztowany przez gestapo 5 maja 1942 roku. Bezpośrednim powodem aresztowania była prowokacja i donos[30]. Odnaleziono siedem dokumentów, pozwalających odtworzyć przynajmniej niektóre zdarzenia z tamtych lat, w tym ustalić datę aresztu. Ks. Peradzego najpierw osadzono go w więzieniu na Pawiaku w Warszawie, skąd w listopadzie (prawdopodobnie 18 listopada) 1942 roku przewieziono do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Oficjalne świadectwo zgonu, wydane przez komendanturę obozu, a także inne dokumenty, pozwalają stwierdzić, że zmarł 6 grudnia 1942 roku o godzinie 16.45 w Auschwitz[31].
Wkrótce po zakończeniu II wojny światowej Gruziński Kościół Prawosławny rozpoczął proces kanonizacyjny ks. Grzegorza Peradze, który zakończył się pomyślnie i we wrześniu 1995 roku na soborze lokalnym Kościoła gruzińskiego ks. Grzegorz Peradze został kanonizowany jako „święty męczennik”. Ks. Peradze odegrał ważną rolę nie tylko w historii nauki polskiej, ale także światowej. Świadczy o tym ciągłe powoływanie się na jego prace przez uczonych z różnych dziedzin, jak Andre’a Tarbyego, Juliusa Assfalga, Paula Krügera, czy też przez „Clavis Patrum Graecorum”[32]. Wysoką ocenę znalazła też jego praca naukowa w opracowaniach dotyczących stanu kartwelologii w Niemczech[33].
Zwykle jednak badaczom życia i twórczości Grzegorza Peradze umyka z pola widzenia jeden bardzo ważny aspekt, a mianowicie jego uniwersalizm, bazujący na ogromnym przywiązaniu do tradycji gruzińskiej. W tym sensie Grzegorz Peradze może być przykładem funkcjonowania człowieka w jednoczącej się Europie. Obecnie Gruzja stała się bardzo bliska Europie, gdyż akwen Morza Czarnego jest granicą między Unią Europejską i Gruzją. W czasach Grzegorza Peradze jego ojczyzna straciła krótkotrwałą niepodległość, a Europa była podzielona i gromadziły się nad nią groźne chmury nacjonalizmów. Właśnie w takich skomplikowanych warunkach Grzegorz Peradze zyskał sobie uznanie jako jeden z największych krzewicieli wiedzy o Gruzji i odkrywca zabytków gruzińskich, mających znaczenie dla całej kultury. Przyczynił się w znaczący sposób do zaznajomienia Europy z kulturą gruzińską i jej zabytkami, co znalazło swoje odbicie w różnych rezolucjach, podejmowanych przez świat nauki.
Grzegorz Peradze stał się bardzo popularny właśnie dlatego, że promował kulturę Gruzji i jej zabytki, co potwierdza zasadę, że uniwersalizm zawsze musi być zakorzeniony w tradycji określonego narodu. W tym sensie św. Grzegorz Peradze jest wzorem postępowania w nowej rzeczywistości, a jego europejskie znaczenie na nowo nabiera blasku.